Çek Nedir ve Nasıl Kullanılır?

Çek Nedir?

Bir kişiye, tarihi ve zamanı belirlenmiş bir belge ile ödeme şekline çek adı verilir. Bankaya belirli bir tarihte götürülerek, nakit tutarlara çevrilebilmektedir. Bu belge, yanlış ve güvenilmez kişiler tarafından alındığı taktirde, karşılıksız olursa eğer, banka sizlere herhangi bir ödeme yapmayacaktır. Özel olarak hazırlanmış defterlerde, sayfa halinde bulunan, belirlenmiş biçim ve özelliklere sahip belgelere, çek adı verilir. Çek, aslında bir kambiyo senedi olup, kıymetli evrak niteliğindedir. Belirlenen miktarın ödenmesi için yazılmış olan bir teyit emridir. Çek, bir senet niteliğinde değildir. Yani çek ve senet aynı anlamı taşımaz. Çünkü senetlerin üzerinde belirli bir sürenin sonunda yazan miktarın ödenmesi vaadi vardır. Fakat çek için böyle bir durum söz konusu değildir. Çekler yalnızca bankalar tarafından keşide edilebilir ve yalnızca bankalar tarafından çıkarılmış olan çek defterleri kullanılabilir. Şayet çek bankaların değil de bir kişinin üzerine ise, o çek havale niteliğindedir ve o zaman da çeklere ilişkin diğer kurallar uygulanmaz. Çeki düzenleyen kişilere keşideci, çekte yazan miktarı alacak olan kişiye lehdar ve ödemeyi yapacak olan kişi ya da kuruma da muhatap denmektedir. Yanıltıcı olarak düzenlenen ve banka tarafında bir karşılığı olmayan çeklere karşılıksız çek denmektedir. Çekin üzerinde yazan tutarı alacak kişinin ismi çekin üzerinde yazılı ise buna "nama yazılı çek", yazılı değil ise de "hamiline çek" denmektedir. Hamiline çek, çek kimdeyse o kişiye ödenir.

Çek Nasıl Kullanılır?

Eğer siz bir kişiye çek verdiyseniz, çeki alan kişi çekte yazan tutarı, yine sizin çalıştığınız bankadan tahsil edebilir. Eğer çek başka bir bankada bozdurulmak istenirse çek takasa girer ve bu durumda da çekin bozdurulma süreci birkaç gün uzayabilir. Eğer elinizde bir müşterinizden aldığınız bir çek varsa, çekin üzerinde yazılı olan bankaya giderseniz işlemleriniz daha kısa sürede sonuca bağlanacaktır. Eğer çekin ödemesi keşide edildiği yerde yapılacaksa, bu durumda çekin süresi 10 gündür.

Vadesinde Tahsil Etmek Neden Önemlidir?

Çeklerin, vadesinden önce bankadan tahsil edilmesi halinde, girişimci için, itibar kaybı olarak adlandırmak mümkündür. Bunun yanı sıra, çeklerin ibraz edilmesi halinde, çek bedelinin banka tarafından ödenmesi gerekmektedir. Fakat, piyasada girişimci için bu bir sorun teşkil edebilir. Bundan kaynaklı olarak, vadesinden önce çekleri bozdurmak gereksizdir.

Çekte İbraz Süresi Nedir?

Bir çek, keşide edildiği yerde ödenecekse 10 gün, keşide edildiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir ay içinde muhataba ibraz edilmelidir. Bu sürelerin hesabında başlangıç günü geçerli değildir. Örneğin; ilk ihtimale göre, 20.10.2021 keşide tarihli bir çek en geç 30.10.2021 tarihinde ibraz edilmelidir. Dikkat edilmesi gereken, ilk ihtimale göre sürenin hesabında gün esas alınmışken, ikincisinde ay esas alınmıştır. Bu durum, Şubat ayı söz konusu olduğunda özellik arz eder: 20.2.2021 keşide tarihli bir çek, keşide edildiği yerden başka bir yerde ödenecekse en geç 20.3.2021 tarihinde ibraz edilmelidir. Bu iki tarih arasında 28 gün olmasına rağmen ibraz süresinin uzatılması mümkün değildir. İbraz süresinin son gününün hafta sonuna veya resmî tatile gelmesi durumunda ise, süre otomatik olarak uzar. Son günün yarım günlük bir tatile gelmesi durumunda ise uzatma söz konusu değildir. En çok karıştırılan konulardan biri de çekin ibraz süresinin lehdarın bulunduğu yere göre değişip değişmeyeceği konusudur. İlk prensip olarak bilinmesi gereken; çekin ibraz süresinin keşide edilirken belirlenmiş olduğu ve bunun hamilin bulunduğu yere veya çeki ibraz etmiş olduğu yere göre değişmesinin mümkün olmadığıdır. Bunu bir örnek ile somutlaştıralım: Çek karnesi İnterbank Bursa Şb.’nden alınmıştır. Dolayısıyla ödeme yeri(muhatap), BURSA Şubesi’dir. Çekteki keşide yeri ise Bursa’dır. Bursa Şubesi’nden alınan bu çek, ödenmek üzere Kadıköy Şubesi’ne ibraz edilmiş olsa ibraz süresi bir ay değil yine 10 gündür. İbrazın bir başka şehirdeki şubeye yapılmış olması, ödeme yerini değiştirmez; ancak provizyonla ödemeyi gerektirir. Kısaca, ödeme yeri(muhatap) sabittir; o da hesabın bulunduğu şubedir. Aynı örneğe geri dönecek olursak; keşideci, Bursa Şubesi’nden aldığı bu çeki İstanbul’da keşide etmiş olsa ve bu çek, çek hesabının bulunduğu Bursa’da muhatap bankaya ibraz edilmiş olsa durum ne olacaktır? Bu durumda, çekin ibraz süresi 10 gün değil, bir aydır. Bu çek, Kadıköy ya da Türkiye’deki herhangi bir şubeye; örneğin Ankara Şubesi’ne ibraz edilmiş olsa dahi, ibraz süresinin bir ay olduğuna şüphe yoktur.

Çek Yazarken Bilinmesi Gerekenler Nedir? 

Çek nasıl kullanılır sorusuna cevap verdikten sonra, biraz da çek yazarken bilinmesi gereken hususların üzerinde durmak gereklidir. Bankalar, ödemelerinde ve kredi notunda herhangi bir sorun olmayan tüzel kişilere kolaylıkla çek verebilmektedir. Ancak bankalardan çek karnesi alabilmek için bir miktar paranın bloke edilmesi de talep edilebilmektedir. Yeni iş yerleri ya da girişimciler çek alabilmek için paralarını bloke ettiklerinde nakit sıkıntısıyla karşı karşıya kalabilmektedir. Bu yüzden de yeni işletmelerin çek karnesi almak yerine, müşterilerinden aldıkları çekler ile kendi ödemelerini yapmaları önerilmektedir. Çek yazarken, ödeme gününe iyi karar verilmeli ve belirlenen günde ödemenin yapılmasına özen gösterilmelidir. Bu banka nezdinde güven kaybetmemek açısından önem arz eden bir husustur. Ayrıca çek kullanmadan önce bu konudaki mevzuatı okumak, bilinçli çek kullanımı için atılması gereken en uygun adımdır.

Başlıca Çek Türleri ve Çek Defteri Türleri Nelerdir?

Çekleri hazırlayan taraflara ve içeriklerine göre bazı türlere ayırmak mümkündür. İlk olarak Banka Çeki, hazırlayanın bizzat banka olan çeklere verilen isimdir. Bu çekler kişi ya da kurumların hazırlayacakları çeklere kıyasla çok daha güvenilirdir. Alım satım işlemlerinde daha rahat kullanılabilirler. Tüccar unvanı taşıyan kişilerin yazdıkları çeklere ise Tüccar Çeki denmektedir. Bu çeklerin güvenilirlikleri ve geçerlilikleri hazırlayan kurumların bilinirliklerine ve saygınlıklarına oranla değişebilir. Yazılan çekin üzerinde yazılan banka şubesinden çekilmesi durumunda buna Dolaysız çek, başka bir şubeden bozdurulması durumuna da Dolaylı çek adı verilmektedir. Ayrıca çek defterleri bankalar tarafından verildikleri yere göre de sınıflandırılırlar. Limited ve anonim şirketler için verilenlerine ticari çek defterleri denirken bizzat defter alanların defterlerine gerçek kişi çek defterleri denir.