Ticari hayatta genel olarak karşımıza çıkan “çek” kelimesi, ödeme ve tahsilatların gerçekleştirilmesini sağlayan önemli bir araç. Çek temelde bir ödeme aracı olarak kabul edilmektedir. Bir evrak şeklinde olan çekler, kredi kartlarının çıkmasıyla beraber eskisi kadar kullanılmasa da kanunlardaki koruyucu hükümler nedeniyle insanlar tarafından hala kullanılmaktadır. Kıymetli evraklar arasında yer alan çekler hazırlanırken, üç taraf bulunmaktadır. Bunlar;
Keşideci: Çeki düzenleyen kişi
Muhatap: Çekin ödenmesi için kullanılan banka
Hamil: Düzenlenen çeki alan kişidir.
Çekte Bulunması Gereken Unsurlar
Türk Ticaret Kanun’unun 780’ inci maddesine göre,
•Çek Kelimesi
Çek olarak kabul edilmesinin ilk şartı Çek kelimesinin olmasıdır.
•Belirli Bir Bedelin Ödenmesi Konusunda Kayıtsız ve Şartsız Havale
Çekte gösterilecek değerin belirli olması gerekir.
•Muhatabın Ticaret Unvanı
•Düzenleme Tarihi ve Yeri
Düzenleme tarihi kesinlikle yer almalıdır. Tarih, gün, ay ve yıl olarak yazılmalıdır.
•Keşidecinin İmzası
•Ödeme Yeri
•Karekod ve Seri Numarası
Banka tarafından verilen çekin zorunlu unsurlarıdır.
Çek Verilirken Nelere Dikkat Edilmelidir?
•Çekin tutarı yalnızca rakamla değil aynı zamanda yazıyla da yazılmalıdır. Nedeni ise çek kötü niyetli birinin eline geçerse rakam kısmı üzerinde düzeltmeler yapabilme riskidir.
•Meblağ yazıldıktan sonra kalan boşluklar çizgiyle kapatılmalıdır. Çizgilere ilave yapılması önlenmiş olunur.
•Verilen çekin fotokopisi saklanmalıdır.
Çek Alınırken Nelere Dikkat Edilmelidir?
•Çek üzerinde yer alan imzanın gerçek olup olmadığı kontrol edilmelidir. Böylelikle yanınızda atılacak olan imzanın düzenleyen kişiye ait olan imza olduğundan emin olabilirsiniz.
•İleri tarihli düzenlenmiş çek alırken çeki veren kişinin firmanın güvenirliğine dikkat etmesi gerekir.
•Çek imzalanırken orada bulunmanız gerekir böylece başka biri tarafından imzalanma durumunun da önüne geçilmiş olur.
•Çeki düzenleyen kişiler hakkında fikir sahibi olmak da çok önemlidir.
Çekte Vade
Türk Ticaret Kanunu’na göre, çek görüldüğünde ödenir. Buna aykırı kayıt yazılmamış sayılır. Matbu çek üzerinde vade yazılmasına olanak verecek bir alan yoktur. Ancak uygulamada, keşide tarihi yerine ileri bir tarih yazılarak
çek vadeli düzenlenmiş oluyor. Bu uygulamanın ise gerek Türk Ticaret Kanunu ‘nda gerekse Çek Kanunu’nda yerinde olmadığı vurgulanmıştır.
İleri Tarihli Çek ve Sonuçları
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ‘nun 795’inci maddesine göre, çek görüldüğünde ödenir. Buna aykırı herhangi bir kayıt yazılmamış hükmündedir. Düzenlenme günü olarak gösterilen günden önce ödemek için ibraz olunan çek, ibraz günü ödenir.
İlgili hesapta karşılık varsa çek ödenecektir. Ancak karşılık yoksa veya kısmen karşılık varsa, bunların hukuki sonuçları bakımından Çek Kanunu ‘ndaki hükümlere bakılmaktadır. Çek kanunu’nun geçici 3’üncü maddesi gereğince, 31/12/2021 tarihine kadar, üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödemek için muhatap bankaya ibrazı geçersizdir. Eğer bu tarih uzatılmaz ise 31/12/2021 tarihinde sonra düzenlenme tarihinden önce ibraz edilen çek için karşılıksızdır işlemi yapılabilecektir. Bu işlemin sonucu olarak da hamil ilgili haklarını kullanabilecektir.
Karşılıksız Çek
Çek Kanunu’nun 2. Maddesi gereğince, karşılığı bulunan çek, hesabın bulunduğu muhatap bankanın herhangi bir şubesine ibraz edildiğinde hamilin varsa vergi kimlik numarası saptandıktan sonra ödenir. Ancak çek, hesabın bulunduğu şubeden başka bir şubeye ibraz edildiğinde, o şubece karşılığı sorulmak suretiyle ödenir.
‘’Karşılıksızdır’’ işlemi, muhatap bankanın hamile kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarın dışında, çek bedelinin karşılanmayan kısmıyla sınırlı olarak yapılır.
Muhatap banka, ibraz eden düzenleyici dışındaki hamile, süresinde ibraz edilen her çek yaprağı için;
a)Karşılığının hiç bulunmaması halinde,
1)Çek bedeli bin Türk lirası veya üzerinde ise bin Türk lirası,
2)Çek bedeli bin Türk lirasının altında ise çek bedelini,
b)Karşılığının kısmen bulunması halinde,
1)Çek bedeli bin Türk lirası veya altında ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmi karşılığı bin Türk lirasına tamamlayacak bir miktarı,
2)Çek bedeli bin Türk lirasının üzerinde ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmi karşılığa ilave olarak bin Türk lirasını, ödemekle yükümlüdür.
Bu husus, hesap sahibi ile muhatap banka arasında çek defterinin teslimi sırasında yapılmış olan dönülemeyecek bir gayri nakdi kredi sözleşmesi hükmündedir. Bu fıkradaki miktar, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yayımlanan fiyat endekslerindeki yıllık değişmeler göz önünde tutularak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından her yıl Ocak ayında belirlenir ve Resmi Gazete ’de yayımlanır.
Hamilin talepte bulunması halinde, karşılıksızdır işlemi; çekin arka yüzeyine tahsil için bankaya ibraz edildiği tarih, hesap durumu, bankanın yükümlülüğü çerçevesinde ödediği miktar ve ibraz eden gerçek kişinin adı ve soyadı yazılmak, bu kişinin tüzel kişi adına bedeli tahsil etmesi halinde bu husus belirtilmek ve bu kişi ile birlikte banka yetkilisi tarafından imzalanmak suretiyle yapılır. Banka tarafından ödenen miktar düşüldükten sonra karşılıksız kalan bir tutar açıkça belirtilir. Hamilin imzalamaktan kaçınması halinde, karşılıksızdır işlemi yapılmaz.
Çekte Devredilebilirdik ve Ciro
Türk Ticaret Kanunu’nun 788’inci maddesine göre, açıkça ‘emre yazılı’ kaydıyla veya bu kaydolmadan belirli bir kişi lehine ödenmesi şart kılınan bir çek, ciro ve zilyetliğin geçirilmesiyle devredilebilir.
‘Emre yazılı değildir’ kaydıyla veya buna benzer bir kayıtla belirli bir kişi lehine ödemesi şart kılınan bir çek, ancak alacağın temlikiyle devredilebilir. Bu devir, alacağın temlikinin hukuki sonuçlarını doğurur.
Ciro, düzenleyen ve çekten dolayı borçlu olanlardan herhangi bir lehine de yapılabilir. Bu kişiler çeki yeniden ciro edebilirler.
Türk Ticaret Kanunu’nun 789’uncu maddesine göre, cironun kayıtsız ve şartsız olması gereklidir. Ciro, şartlara tabi tutulmuşsa bunlar yazılmamış sayılır. Kısmi ciro ve muhatabın cirosu batıldır. Hamiline yazılı ciro beyaz ciro hükmündedir.
Hamiline yazılı çek üzerine yapılan ciro Türk Kanunu ‘nun 791’inci maddesine göre hamiline yazılı bir çek üzerine yapılan ciro, cirantayı başvurma hakkına dair hükümler gereğince sorumlu kılarsa da senedin niteliğini değiştirerek onu emre yazılı bir çek haline getirmez.
